ساختمان دستگاه دفع ادرار

دستگاه دفع ادرار شامل كلیه، میزنای، مثانه و مجرای دفع ادرار است.

كلیه ھا اعضای اصلی دستگاه دفع ادرار ھستند كلیه ھا در پشت معده و روده ھا به دیواره ی پشتی شكم چسبیده اند. به ھر كدام یک سرخرگ وارد و از آن یک سیاھرگ خارج می شود. خون وارد شده به كلیه تصفیه شده و مواد غیر لازم و سمی آن گرفته می شود و خون تصفیه شده از طریق سیاھرگ خارج شده به قلب باز می گردد.

 

ھر كلیه انسان حدود 11 سانتی متر طول و 6 سانتی متر ضخامت دارد. و وزن تقریبی آن حدود 150 گرم است. بافت كلیه شامل دو بخش مركزی و محیطی است.

بخش مركزی ھرمی شكل است. قاعده ھر ھرم به طرف قشر كلیه و رأس آن به طرف مركز كلیه(لگنچه) است.

بخش قشری كلیه، بخش مركزی را در برگرفته است و در آن انشعابات سرخرگ ھا، سیاھرگ ھا و قسمت اصلی نفرون ھا دیده می شود.

 

تشکیل ادرار

تشکیل ادرار نتیجه سه پدیده تراوش، بازجذب و ترشح مواد در نفرون هاست. حجم زیادی از مواد موجود در پلاسمای خون، با عبور از گلومرول به درون کپسول بومن تراوش می کند. در دنباله لوله اداری بسیاری از این مواد بازجذب می شوند. بازجذب به صورت فعال و غیرفعال صورت می گیرد. بازجذب از هدر رفتن مواد مفید مانند گلوکز و سدیم جلوگیری می کند. در طول لوله ادراری بعضی مواد مانند یون های هیدروژن و پتاسیم و بعضی داروها مانند پنی سیلین از خون گرفته و به داخل لوله وارد می شوند( ترشح) به این شکل ترکیب نهایی ادرار مشخص می شود.

کلیه ها از عوامل مهم تنظیم تعادل اسید – باز در بدن هستند. به این ترتیب که با کم و زیاد کردن دفع هیدروژن و دی کربنات، از اسیدی یا قلیایی شدن خون جلوگیری می کنند.

پس از تشکیل، ادرار توسط  نای به مثانه می ریزد و دیواره مثانه کشیده می شود. اگر کشش دیواره مثانه به حد خاصی برسد گیرنده های آن تحریک می شوند و با ارسال پیام های عصبی به نخاع انعکاس تخلیه مثانه را فعال می کنند.

نفرون

واحد عمل یا تصفیه كلیه نفرون نام دارد. تمام اعمال كلیه توسط نفرون صورت می گیرد. ھر نفرون در واقع یک لوله سر بسته و ته باز طویلی است كه جدار آن از یک لایه سلول درست شده است. سر نفرون شكل قیف و جسمک كلیوی نام دارد كه از یک پرده ی دو لایه خارجی به نام كپسول بومن و كلافه ی مویرگی به نام گلومرول ساخته شده است.

بسیاری از مواد مانند آب، گلوكز، اسیدھای آمینه وارد نفرون می شود اما جداره ی نفرون مواد لازم را دوباره باز جذب می كند این عمل از طریق انتشار و انتقال فعال صورت می گیرد اما مواد زاید و اضافی درون نفرون باقی می ماند كه به صورت ادرار وارد لگنچه كلیه می شود. از ھر 100 سی سی پلاسمایی كه وارد نفرون می شود 99 سی سی آن دوباره بازجذب می شود و فقط 1 سی سی آن به ادرار تبدیل می شود.

تعادل آب در بدن

• تركیب خون دائما با خوردن مواد غذایی و دفع مواد تغییر می كند اما این تركیب نباید از حد معینی خارج شود. اگر تغییر زیاد باشد موجب مرگ سلول ھا می گردد.

• كلیه ھا تنظیم محیط داخلی را بر عھده دارند. آب اضافی از طریق ادرار دفع می شود و مواد سمی خون مانند اسید اوریک، آمونیاک از طریق ادرار دفع می شوند.

• بنابراین كلیه ھا تنظیم كننده ی محیط داخلی بدن ھستند.